اهمیت آزمایشات آب آشامیدنی و الزامات استاندارد 1053 تحت عنوان
«ویژگی‌های فیزیکی، شیمیایی، میکروبی و رادیولوژیکی آب آشامیدنی»
سلامت آب آشامیدنی از مهم‌ترین عوامل در حفظ سلامت عمومی جامعه به‌شمار می‌رود. آب آلوده می‌تواند منبع انتقال بسیاری از بیماری‌های خطرناک از جمله بیماری‌های گوارشی، عفونی و انگلی باشد. بنابراین تضمین کیفیت و ایمنی آب آشامیدنی یکی از اولویت‌های اصلی نظام‌های بهداشتی در هر کشور، از جمله ایران، است. در ادامه، به صورت کامل و جامع، اهمیت سلامت آب آشامیدنی و نقش آزمایشات طبق استاندارد ملی ایران را توضیح می‌دهیم:
الف. پیشگیری از بیماری‌ها
آب آلوده می‌تواند ناقل باکتری‌ها (مانند اشرشیا کلی)، ویروس‌ها (مانند نوروویروس)، و انگل‌ها (مانند ژیاردیا) باشد.
بیماری‌هایی چون اسهال، حصبه، هپاتیت A و وبا، مستقیماً با مصرف آب آلوده در ارتباط‌اند.
کودکان، سالمندان و افراد دارای سیستم ایمنی ضعیف بیشتر در معرض خطرند.
ب. نقش در تغذیه سالم
آب سالم منبع تأمین مواد معدنی ضروری مانند کلسیم، منیزیم و فلوراید است.
آب ناسالم ممکن است حاوی نیترات، فلزات سنگین (مانند سرب، آرسنیک) یا مواد شیمیایی دیگر باشد که به‌سلامتی آسیب می‌زنند.
ج. پشتیبانی از بهداشت عمومی
تامین آب سالم در بیمارستان‌ها، مدارس و سایر مراکز عمومی ضروری است.
دسترسی به آب سالم، یکی از شاخص‌های توسعه انسانی و عدالت اجتماعی به‌شمار می‌رود.
الف. ضرورت آزمایش آب :
آزمایش‌های دوره‌ای کیفیت آب آشامیدنی برای اطمینان از مطابقت آن با شاخص‌های سلامت الزامی است.آلودگی‌های میکروبی، شیمیایی، فیزیکی و رادیولوژیکی بررسی می‌شوند.
ب. استاندارد ملی ایران (ISIRI 1053)
سازمان ملی استاندارد ایران با همکاری وزارت بهداشت، استاندارد 1053 را تحت عنوان «ویژگی‌های فیزیکی، شیمیایی، میکروبی و رادیولوژیکی آب آشامیدنی» تدوین کرده است. این استاندارد شامل:
1. ویژگی‌های فیزیکی
2. ویژگی‌های شیمیایی : نیترات، نیتریت، فلزات سنگین (سرب، آرسنیک، جیوه)، فلوراید، کلر، سدیم، سولفات، کلرید و …
3. ویژگی‌های میکروبیولوژیکی: عدم حضور کلیفرم‌های گوارشی و باکتری‌های بیماری‌زا
4. ویژگی‌های رادیولوژیکی: بررسی غلظت مواد پرتوزا مانند رادون، اورانیوم و …
ج. روش‌های نمونه‌گیری و آزمایش:
نمونه‌گیری باید در ظروف استریل، توسط افراد آموزش‌دیده، و از نقاط مشخص سیستم توزیع انجام شود.
روش‌های آزمون باید مطابق با روش‌های استاندارد ملی یا بین‌المللی ISO ،WHO باشد.
آزمایش‌ها در آزمایشگاه‌های دارای گواهی تأیید صلاحیت مانند ISO/IEC 17025 انجام می‌شود.
الف. خطرات بهداشتی:
شیوع بیماری‌ها، خصوصاً در مناطق کم‌برخوردار
ب. زیان‌های اقتصادی: افزایش هزینه درمان، کاهش بهره‌وری نیروی کار
ج. پیامدهای زیست‌محیطی:
تخریب منابع آب، آلودگی سفره‌های آب زیرزمینی
د. کاهش اعتماد عمومی:
به سیستم خدمات آب‌رسانی و نهادهای نظارتی
اهمیت آزمایش آب آشامیدنی
- تضمین سلامت انسان:
آب آلوده می‌تواند عامل انتقال بیماری‌های خطرناکی مانند: وبا،اسهال‌های حاد، هپاتیت A، ژیاردیازیس و آمیبیازیس باشد. آزمایش‌های دوره‌ای کمک می‌کند تا این آلودگی‌ها پیش از شیوع بیماری شناسایی و کنترل شوند.
- حفاظت از گروه‌های حساس:
کودکان، سالمندان، بیماران مزمن و زنان باردار بیشتر در معرض اثرات منفی آب آلوده هستند. کنترل کیفیت آب باعث کاهش آسیب به این گروه‌ها می‌شود.
- نظارت بر عملکرد سیستم‌های تصفیه:
از طریق آزمایش منظم، می‌توان عملکرد ایستگاه‌های تصفیه، مخازن ذخیره، و شبکه توزیع آب را پایش و به‌موقع مشکلات را شناسایی کرد
الزامات استاندارد 1053 تحت عنوان «ویژگی‌های فیزیکی، شیمیایی، میکروبی و رادیولوژیکی آب آشامیدنی»
یکی از مهم‌ترین و جامع‌ترین استانداردهای حوزه سلامت عمومی در کشور است که توسط سازمان ملی استاندارد ایران و با همکاری وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی تدوین شده است. این استاندارد به منظور تعیین حدود مجاز آلاینده‌ها و کیفیت مطلوب آب آشامیدنی برای مصرف انسان‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد.
اهداف اصلی استاندارد 1053
ساختار استاندارد ISIRI-1053
این استاندارد شامل چهار بخش اصلی از ویژگی‌های آب آشامیدنی است:
pH بین 5/6 -5/8
رنگ (حداکثر 15 واحد پلاتین-کبالت) برای رنگ حقیقی آب
بو و طعم (نباید نامطبوع باشد)
کدورت حداکثر 4 NTU)) مطابق با استاندارد ملی ایران به شماره 1011
ویژگی های ظاهری :بدون هرگونه عوامل خارجی قابل روئیت با چشم غیر مسلح مانند : ماسه و روغن
- عوامل ریز آلاینده معدنی
- عوامل معدنی
آلودگی‌هایی که به صورت محلول یا معلق در آب وجود دارند.
به دو دسته تقسیم می‌شوند:
الف. شیمیایی با اثرات حاد یا مزمن بهداشتی (آلاینده‌های خطرناک)که مهم ترین آنها شامل :
- نیترات: حداکثر 50 میلی‌گرم در لیتر
- نیتریت: حداکثر 3 میلی‌گرم در لیتر
- آرسنیک: حداکثر 0.01 میلی‌گرم در لیتر
سرب، جیوه، کادمیوم، فلوراید و … (همگی دارای حدود مجاز خاص)
ب. شیمیایی تأثیرگذار بر طعم و ظاهر (غیر سمی اما مهم)
آهن، منگنز، سولفات، کلرید، سختی کل، PH و …
این الزامات شامل عدم حضور کلیفرم‌های مدفوعی (E. coli ): در هیچ نمونه نباید وجود داشته باشد.
عدم حضور کل کلیفرم‌ها، استرپتوکوکوس، کلیستریدیوم، ویروس‌ها و انگل‌ها.
آلفا کلی: حداکثر0.5 میلی‌بکوری در لیتر
بتا کلی: حداکثر 1.0 میلی‌بکوری در لیتر
ساختار استاندارد ISIRI-1053
- تست‌های کنترل کیفیت باید به‌صورت دوره‌ای و منظم انجام شوند.
- آزمایشگاه‌های کنترل کیفیت باید دارای گواهی استاندارد ISO/IEC 17025 باشند.
- منابع تأمین آب (چاه، قنات، سد، تصفیه‌خانه و...) باید زیر نظر نهادهای مسئول مانند شرکت آب و فاضلاب و مرکز بهداشت منطقه باشند
نکات مهم در اجرای استاندارد
- نمونه‌گیری باید منظم و علمی باشد (از نقاط مختلف شبکه، در ساعات مختلف روز)
- آزمایشگاه‌های تأیید صلاحیت‌شده (دارای گواهی (ISO/IEC 17025) باید آزمون‌ها را انجام دهند
